Στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια δημιουργίας ολοκληρωμένου δικτύου παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας, δίνοντας έμφαση στην ανάπτυξη κοινοτικών δομών. Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση είναι μια συλλογική προσπάθεια της Πολιτείας, των επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας και της κοινωνίας, για την ολιστική αντιμετώπιση των αναγκών του ανθρώπου που δημιουργούνται από την ψυχική ασθένεια.
Με τον όρο “Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση” ή καλύτερα Μεταρρύθμιση των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, εννοούμε το σύνολο των παρεμβάσεων που επιτρέπουν στον ψυχικά ασθενή να παραμείνει ενεργός πολίτης, μέσα στο οικογενειακό του περιβάλλον, με αυτονομία, οικονομική δράση και κοινωνική ένταξη. Να έχει δηλαδή μια ζωή εντελώς διαφορετική από εκείνη που έχει ο μακροχρόνια έγκλειστος στο Ψυχιατρείο.
Έτσι αναπτύσσονται ψυχιατρικοί τομείς στα γενικά νοσοκομεία, κέντρα ψυχικής υγείας, ξενώνες – οικοτροφεία – προστατευμένα διαμερίσματα, μορφές επαγγελματικής κατάρτισης κ.α., καταφέρνοντας να αποσυμφορήσουν σημαντικά τα μεγάλα ψυχιατρεία, και έχουν ως στόχο την αντιμετώπιση αυτών των αναγκών σε τοπικό (κοινοτικό) επίπεδο, καθιστώντας τα άτομα τα οποία πάσχουν ενεργά μέλη των οικογενειών τους, και των κοινοτήτων στις οποίες ανήκουν.
Οι νοσηλευτές ψυχικής υγείαςδύναται να προσφέρουν υπηρεσίες σε όλα τα επίπεδα φροντίδας ψυχικής υγείας. Ο κοινοτικός νοσηλευτής ψυχικής υγείας λειτουργεί ως ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον ασθενή και την οικογένειά του αλλά και γενικότερα με την κοινότητα. Στις περισσότερες χώρες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό του προσωπικού υγείας. Ο πολυδιάστατος ρόλος του νοσηλευτή ψυχικής υγείας και η αμεσότητα της επαφής του με τον ψυχικά ασθενή καθιστά ιδιαίτερα υπεύθυνη και καθοριστική τη θέση του.
Η κοινοτική νοσηλευτική ψυχικής υγείας κατέχει σημαντική θέση στο σύστημα υγείας και κυρίως στις υπηρεσίες της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, όπου ο νοσηλευτής ως ισότιμο μέλος της θεραπευτικής ομάδας, συμβάλλει με υπεύθυνους ρόλους στην παροχή ολοκληρωμένης νοσηλευτικής φροντίδας ψυχικής υγείας σε όλα τα στάδια (προαγωγή ψυχικής υγείας – πρόληψη – θεραπεία – αποκατάσταση) στο άτομο, την οικογένεια, τον πληθυσμό ευθύνης της κοινότητας στην οποία εργάζεται.
Ο επιστήμονας Νοσηλευτής στην Ελλάδα έχει παρακολουθήσει μαθήματα νοσηλευτικής ψυχικής υγείας σε προπτυχιακό επίπεδο Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αποκτώντας βασικές γνώσεις και εμπειρία στην ψυχική υγεία.
Επίσης, με Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ 106/Β/88 Καθορισμός όρων και προϋποθέσεων για τη χορήγηση τίτλου ειδικού Νοσηλευτή), δίνεται η δυνατότητα παρακολούθησης ετήσιου προγράμματος ειδικότητας, καθορίζεται το πρόγραμμα σπουδών – η διάρκεια – και οι προϋποθέσεις για να μπορεί κάποιος να ακολουθήσει το πρόγραμμα. Οι Νοσηλευτές που ολοκληρώνουν τον πρόγραμμα, είναι ικανοί να παρέχουν ειδικές νοσηλευτικές πράξεις ψυχικής υγείας. Θα πρέπει βέβαια να αναθεωρηθεί το πλαίσιο των ειδικοτήτων, διότι αποκλείονται οι άνεργοι νοσηλευτές και οι νοσηλευτές που εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα απο την παρακολούθησή του. Επίσης, δεν δίνεται η δυνατότητα άσκησης ιδιωτικού έργου των νοσηλευτών που έχουν αποκτήσει ειδικότητα. Επιπλέον, δεν υπάρχει αναγκαστική απασχόληση σε υπηρεσία ψυχικής υγείας αυτών που ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα και έχουν ειδικευθεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλοί Ειδικευμένοι Νοσηλευτές Ψυχικής Υγείας να απασχολούνται όπου έχει ανάγκη η νοσηλευτική υπηρεσία (χειρουργείο, ΜΕΘ, κλινικές κ.α.) και όχι εκεί όπου ειδικευθεί.
Με το ΦΕΚ 96 έχουμε το Νόμο 2716/1999που αφορά εξ’ ολοκλήρου την ψυχική υγεία και συγκεκριμένα τη βελτίωση και τον εκσυχρονισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Με αυτό το νόμο υποστηρίζεται πλέον και νομικά η μεταρρύθμιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
Σημαντική αναθεώρηση των διατάξεων του Νόμου 2716/1999 βρίσκουμε στο Νόμο 4272/2014 όπου:
Έχουμε τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας να αποτελούν τον πυρήνα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας με διακριτό κέντρο κόστους στον προϋπολογισμό του νοσοκομείου.
Επίσης, υπάρχουν ρυθμίσεις για τη σύνθεση των Τομεακών Επιτροπών και επιπλέον στη σύνθεση της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές προστίθεται Νοσηλευτής με ειδικότητα στη Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας και εμπειρία στην ψυχική υγεία.
Στην Υπουργική Απόφαση με Αριθ. Υ5β/1424 (ΦΕΚ 935/2000), γίνεται ο καθορισμός του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας των Τομεακών Επιτροπών Ψυχικής Υγείας (Τ.Ε.Ψ.Υ.) και των Τομεακών Επιτροπών Ψυχικής Υγείας Παιδιών & Εφήβων (Τ.Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.), περιγράφεται το έργο της Επιτροπής αναλυτικά και οι υποχρεώσεις των μελών της.
Μέλη των παραπάνω επιτροπών μπορεί να είναι Νοσηλευτές. Κατά την άποψή μας είναι ότι θα πρέπει να υπάρχει σαφή πρόβλεψη για τουλάχιστον μία θέση Νοσηλευτή με ειδικότητα στη Νοσηλευτική Ψυχικής Υγείας και εμπειρία στην ψυχική υγεία ως μέλος των Τομεακών Επιτροπών.
Με το ΦΕΚ 661/2000 γίνεται με Υπουργική Απόφαση ο Καθορισμός του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας των Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης (Οικοτροφείων, Ξενώνων) και των Προγραμμάτων Προστατευμένων Διαμερισμάτων του άρθρου 9 του Ν. 2716.
Ο Νοσηλευτής ως μέλος της Θεραπευτικής Ομάδας συμβάλλει μαζί με τα υπόλοιπα μέλη στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ασθενών που φιλοξενούνται σε κάποια ΜΨΑ. Έτσι, ο ρόλος του Νοσηλευτή, πέρα απο το νοσοκομειακό περιβάλλον, είναι καθοριστικός για την κοινωνική επανένταξη των ψυχικά ασθενών και την κοινωνική τους ενσωμάτωση.
Επιπλέον, δύναται να οριστεί Νοσηλευτής ως Επιστημονικός Υπεύθυνος της ΜΨΑ, έχοντας έτσι την ευθύνη συντονισμού και υλοποίησης του έργου της Πολυκλαδικής Θεραπευτικής Ομάδας, την επιστημονική ευθύνη για τη λειτουργία της ΜΨΑ και του Προγράμματος Προστατευμένου Διαμερίσματος γενικότερα και τη διασύνδεσή της με τις Μονάδες Ψυχικής Υγείας του Τομέα που ανήκει η ΜΨΑ ή το Πρόγραμμα Προστατευμένου Διαμερίσματος. Ο Νοσηλευτής, έχοντας καθημερινή απασχόληση στη Δομή, έχει επίγνωση εφαρμογής του αποκαταστασιακού προγράμματος των ασθενών και έτσι ως Επιστημονικός Υπεύθυνος, είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις αυτού του ρόλου. Η αποτελεσματικότητα των Νοσηλευτών ως Επιστημονικοί Υπεύθυνοι, οδηγεί τις Διοικήσεις των Φορέων που ανήκουν οι ΜΨΑ, να αναθέτουν ολοένα και περισσότερο αυτή τη θέση σε Νοσηλευτές.
Παράλληλα, ο Νοσηλευτής ο οποίος ορίζεται «πρόσωπο αναφοράς» για συγκεκριμένο ασθενή, αναλαμβάνει να οργανώσει και συντονίσει τη φροντίδα για τον ασθενή, όπως έχει σχεδιαστεί κατά την κατάρτιση του Ατομικού Θεραπευτικού Προγράμματος.
Με την Υπουργική Απόφαση με Αριθ. Α5β/οικ.1662 ΦΕΚ 691/2001έχουμε τον Καθορισμό του τρόπου λειτουργίας και της στελέχωσης των Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας και με την Υπουργική Απόφαση με Αριθ. Γ3/οικ.1677 ΦΕΚ 664/2001γίνεται ο Καθορισμός των προϋποθέσεων, του τρόπου και της ειδικής διαδικασίας παροχής υπηρεσιών νοσηλείας και ειδικής φροντίδας ψυχικής υγείας κατ’ οίκον.Δυστυχώς, οι υπηρεσίες που προβλέπονται απο τις δύο Υπουργικές Αποφάσεις δεν έχουν δημιουργηθεί, παρά μόνο σε κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις. Οπότε, σε συνδυασμό και με την τεράστια έλλειψη των Κέντρων Ψυχικής Υγείας, υπάρχει ένα τεράστιο έλλειμμα υπηρεσιών που αφορούν την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Ψυχικής Υγείας, κάτι που οδηγεί σε μεγάλο ποσοστό Ακούσιων Νοσηλειών (ξεπερνά το 50% των νοσηλειών) και στη διαιώνιση του φαινομένου της «περιστρεφόμενης πόρτας».
Συμπερασματικά, ενώ το επιστημονικό επίπεδο των Νοσηλευτών Ψυχικής Υγείας είναι εξαιρετικά υψηλό και είναι ικανό να ανταποκριθεί με αποτελεσματικότητα στους νέους ρόλους που έχουν προστεθεί με τη Μεταρρύθμιση των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, έχουμε σοβαρά προβλήματα με την έλλειψη υπηρεσιών, αλλά και υποστελέχωσης σε Νοσηλευτές, κάτι που οδηγεί σε υποβάθμιση της παρεχόμενης φροντίδας και στη σταδιακή ματαίωση της Μεταρρύθμισης.
